ESKİ İSTANBUL SÖZLÜĞÜ

 ESKİ İSTANBUL SÖZLÜĞÜ

Ahd-i Atik : Tevrat da dahil, İncil'e kadar olan kutsal metinleri kapsayan ve Hıristiyanlarca da benimsenen kitap. İncil, bunun devamı kabul edilir ve Ahd-i Cedid olarak adlandırılır.

Akaretler : Beşiktaş'ta Evkaf-ı Hümayun denilen Osmanlı Vakıf kurumunca yaptırılıp saray personeline tahsis edilmiş lojman evler. Bu evlerin yer aldığı semt de aynı adla anılmaktadır.

Baba, Oğul, Kutsal Ruh : Hıristiyanlık öğretisindeki üçlü inanış. Baba (Tanrı) Oğul (Hz. İsa) ve ikisi arasındaki iletişimi sağlayan Kutsal Ruh (Melek). Bu üçlü, bir bütün ve birlik içerisinde kabul edilir.

Bağıl : Sultan saraylarının, büyük konakların avluya da bahçelerindeki ahır, otluk, arabalık, uşak evi vs.

Başbakan : Konuşma 1940-1941 yıllarında geçtiğine göre, adı anılmayan başbakanın Refik Saydam olması gerekiyor.

Birinci Ferik : Osmanlı ordusunda orgeneral eşiti rütbe.

Camlı Köşk : Dolmabahçe Sarayı'nın cadde tarafında kalan ve eski Osmanlı saraylarının alay köşkü formunu andıran, fakat yanları ve üstü camla örtülü kapalı balkon.

Çapakçur, Çarsancak : Osmanlılar döneminde şimdiki Bingöl ili bölgesine Çapakçur, Tunceli'nin Mazgirt, Nazimiye, Hozat, Pertek yörelerine de Çarsancak deniyordu.

Damat Ferit Paşa : Sarayı Ferit Paşa (1853-1923), Abdülmecit'in kızlarından Mediha Sultan'la evlendikten sonra Baltalimanı'ndaki sahilsaraya taşınmışlardır. Bu saray, halen Baltalimanı Hastanesi'dir.

Düyûn-ı Umumiye İdaresi : Tam adı Düyûn-ı Umumiye-i Osmaniye Varidat-ı Muhassasa İdaresi'dir. Osmanlı Devleti'nin dış borçlarıyla ilgili olarak 1881'de kurulan ve kamu gelirlerinin bir bölümüne el koyan yabancı yönetim. Halen İstanbul Erkek Lisesi olan binası 1897'de yapılmıştır.

Erkân-ı Harbiye Nezareti : 1908'den sonra Seraskerlik'in yerini alan Osmanlı Savaş Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı. 

Gencidere, Sinibize, Kerege : Armudan'a yakın küçük köyler.

Gızılbaşik, Çağlıyurt : Muhtemelen İmranlı yöresinin iki köyü. Çalıyurt adında bir köy, İmranlı ilçesindedir.

Grande Rue de Pêra : Taksim' den Galatasaray'a inen istiklal Caddesi'ne, Osmanlılar döneminde Cadde-i Kebir deniyordu. Yabancılar ise buraya aynı anlamda bu adı vermekteydiler.

Güldeste : Divan şiirlerini ve şairlerin kısa biyografilerini içeren bir tür ontoloji.

Harehırotz : Erzincan yöresinde oynanan bir Ermeni halk oyunu.

Hariciye Nezareti : Osmanlı Dışişleri Bakanlığı.

Hayasa : Kuzey Avrupa'dan Anadolu içlerine gelip M.Ö. 8. yüzyılda Urartu topraklarına yerleştikleri ileri sürülen ve Ermenilerin ataları gösterilen "Haylar"ın yaşadıgı yöre.

Hırimyan : Mıgırdiç Hırimyan (1820-1907) Ermeni din adamı, yazar. Katolikosluk dinsel rütbesine yükselmiş, ayrıca cemaati tarafından "hayrik" (baba) lakabıyla anılmıştır.

İbrahim Efendi : Yazarın adını verdiği bu kişinin, Şehzade İbrahim Tevfik Efendi (1874-1931) olması gerekiyor. Abdülmecit'in oğlu Mehmet Burhanettin'in oğlu olan Şehzade İbrahim Tevfik, Sultan II. Abdülhamit tarafından kendi oğlu gibi himaye görmüştür.

İnşâ : Seçme Osmanlıca nesirleri içeren okullar için hazırlanmış olan kitap. Düzyazı kurallarını ve iç kafiyeli yazı örneklerini göstermek için kaynaktı.

Kemah Pakariçleri : Kemah'ın iki köyü. Yukarı Pakariç, Aşağı Pakariç.

Marque dêposêe : Tescilli marka.

Misak Mezarens (1886-1908) : Pingân doğumlu, sembolist Ermeni şair. Şiirleri romantik ve mistik temalıdır.

Nemse : Osmanlıların Avusturya'ya verdikleri ad.

Örümcekçibaşı : Yıldız Sarayı mensupları arasında, bir de örümcekçibaşı sanını taşıyanın bulunduğunu H. Mıntzuri haber veriyor.

Patrikhane : Burada, Ermeni patriğinden ve patrikhanesinden söz edilmektedir. (Başpiskopos Partoğimeos, olaylı yıllarda vekâlet etmişti. Patrik demekti. Pangaltı'daki evi yarı Patrikhane 100)

Pinkyan : Fırat'ın kuzey yakasında, Divriği'nin Gedikbaşı bucağında bir köy. Pingân olarak bilinen bu köye sonradan Adatepe adı verilmiştir.

Salmast, Magosa : İstanbul'da, eşeklerle yük taşımacılığı yapanların bazıları, İran Azerbaycanı'nın Salmast yöresinden, bir kısmı, Kıbrıs'tan (Magosa) gelmeydi.

Sofi Baba Mezarlığı : Rumelihisarı'ndaki şehitlik. Ord. Prof. Dr. A. Süheyl Ünver, İstanbul'un Mutlu Askerleri ve Şehid Olanlar (T.T.K. yayını, Ankara, 1976, sayfa 21) adlı kitabında, Horasan'dan, İstanbul kuşatmasına katılmak için gelenlerin çoğunun sonradan "eren" sayıldıklarını ve Bektaşi efsanelerine geçtiklerini, Kadıköylü Talat Bey'in anlattıklarına dayanarak zikreder. Bunlar. Çamlıca'da İvaz Baba, Yusuf Tepesi'nde Arkam Baba, Rumelihisarı'ndaki Şehitlik'te Safi Baba, Eyüp Sultan Tepesi'nde Karyağdı Baba, Sütlüce'de Kömürcü Evliyası, Yedikule'de Eryek Baba, Merdivenköy'de Şahkulu Sultan, Yıldız Hamam mevkiinde Yıldız Baba' dır. Bunların, İstanbul'un fethi sırasında şehit düştüklerine inanılır. Fakat, yazarın sözünü ettiği Sofi Baba Mezarlığı'nın yukarıdakiyle bir ilgisi yoktur ve Fındıklı'dan Kazancı Yokuşu'na dönüşteki, daha o zamanlar ortadan kaldırılmış bir mezarlıktan bahsedilmektedir.

Sorag : Çarsancak bölgesinde bir köydür.

Şehremaneti : Şehir eminliği anlamında, İstanbul'daki ilk belediye örgütünün adıdır. 16 Ağustos 1854'te kurulan Şehremaneti, İstanbul'un belediye işlerinin yanında valilik görevlerini de üstlenmişti.

Takuhi : Ermenice'de "kraliçe" demektir.

Tortan, Pakariç, Gercanis : Tortan (yeni adı Doğan) ve Pakariç (Yeni adı Hakbilir) Kemah'ın köyleridir. Pakariç, Yukarı ve Aşağı olmak üzere iki köydür. Gercanis, Kemah'a bağlı bir bucak iken, daha sonra İliç'e bağlanmıştır. Yeni adı Kuruçay'dır.

Üç Horan Kilisesi : Beyoğlu Balıkpazarı içindeki ünlü Ermeni Kilisesi.

Vig (fig) : Baklagillerden yabani bezelye. Hayvan yiyeceği olarak yetiştirilir. Türkçe'de fiğ, fiy, derder çiçeği gibi adlar verilir.

YARMA : Buğdayın suda yumuşatılıp kabuğu alındıktan sonra kurutulmuşuna "yarma" ; bunun, suda haşlanıp "tan" denen ayranla karıştırılmasına da tan çorbası denir.

Yusuf izzettin : (1857-1916) Sultan Abdülaziz'in oğlu, Sultan V. Mehmet Reşat döneminde Veliaht.

Zaza Kürtleri, Seyyidleri : Erzincan-Tunceli yörelerindeki Zaza oymakları arasında kutsallıklarına inanılan ve Hz. Ali'nin soyundan geldikleri kabul edilen kişiler.

Zeki Paşa : II.Abdülhamit döneminde uzun süre Tophane müşirliği yapan zat olması: gerekiyor. Zeki Paşa (18491914) yılları arasında yaşamıştır. Rumelihisarı'ndaki yalısı günümüze kadar korunmuştur.

Zınhaık : İrmik helvasının benzetildiği bu yiyecek, muhtemelen, çekilmiş bulgurun elenmesiyle elde edilen unun pekmezle yoğrulmasından elde edilen basit tatlı . Buna tohnik denen yöreler de vardır.